Sayıştay'ın sakladığı milyonluk usulsüzlük

Cumhuriyet gazetesinden Murat Ağırel'in köşe yazısından alıntı

Geçen gün Sayıştay 161. kuruluş yılını kutladı. Sayıştay’ın işi ne? Alın teri ile oluşturulmuş vergilerimizin kurumlarca nasıl harcandığını denetlemek değil mi? Sanırım artık değil.

Çünkü son yıllarda Sayıştay’ın açıklamış olduğu raporlar, “birtakım düzenlemelerden” geçtikten sonra sansür edilerek kamuoyuna sunuluyor. Dolayısıyla okuduklarımız aslında var olan usulsüzlüklerin küçük bir kısmı. 

Elimde Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü’nün (AYGM) taslak raporu var. Taslak raporun içinde yer alan bulguların birçoğu ne yazık ki açıklanan raporun içerisinde yok. Bulguları sizlere aktarmak bir görev benim için. 

Kocaeli’nin Gebze ve Darıca ilçeleri arasında 15.4 km uzunluğunda ve 11 istasyonlu bir metro projesi yapıldı ve 2018 yılında Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından ihale edildi. İhalenin yaklaşık maliyeti o dönem için 2.7 milyar Türk Lirası olarak belirlenmiş. İhale “Belli istekliler arasında” yapılmış.

İhaleyi Meting Raylı Sistemler + Met-Gün İnşaat + Eze İnşaat + Gökçe İnş. Taah. iş ortaklığı 2 milyar 488 milyon 489 bin TL teklif ile kazanmış. O günkü dolar kuru 4.46 TL. Yani ihale bedeli 557 milyon 957 bin dolar.

12 Haziran 2018 tarihinde ihaleyi alan iş ortaklığı ile sözleşme imzalanmış ve yapım işlerine başlanmış. Yapım işi devam ederken 2019 yılında (2019/1550 sayılı cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile) 2019 Aralık ayında proje bakanlığa devredildi.

Bakanlık projeyi aldıktan sonra 2020 Ocak ayında proje optimizasyonu yapılıyor. Metro hattının ihale eki projelerinde belirtilen ana hat tünel açma yöntemi (15 kilometrelik hattın yaklaşık 11 kilometrelik kesiminde) herhangi bir teknik zorunluluk veya işin tamamlanmasını imkânsız kılacak bir durum olmamasına rağmen idarenin oluruyla değiştirilmiş. Hattın daha erken faaliyete alınabilmesi gerekçesiyle tünel sondaj makinesi (TBM) yöntemi, Yeni Avusturya Tünel Açma Metodu’na (NATM) dönüştürülmüş.

İdarenin değişikliği onayladığı, 20 Nisan 2020 tarihli olur yazısında ve ilgili yerlerden alınan yazılarla hazırlanan gerekçe raporunda, TCDD Gar İstasyonu ile Gebze Portal arasında inşa edilecek ana hat tünellerinde TBM yönteminden NATM yöntemine geçilmesini gerektirecek zorunluluk yer almıyor.

Gebze Portal bölgesinde herhangi bir kamulaştırmanın yapılmadığı, bu bölgede yapılan çalışma alanlarının Hazine arazisi olduğu ve Kocaeli Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün 2020 yılında gerekli izinleri verdiği de tespit edilmiş.

Tek yer teslimi sorununun TCDD Gar İstasyonu bölgesinde yaşandığı tespit edilmiş ancak mevcut alternatiflerin değerlendirilmediği, acele kamulaştırma gibi seçeneklerin değerlendirilmediği görülmüş.

İşin özünde projede değişiklik yapılmasını gerektirecek bir emareye Sayıştay rastlamamış. Bulguya konu değişikliğe gidilen kesim sağ ve sol hat olmak üzere toplamda 18 bin 733 metre.

Ana hat kısmında yer alan tünellerin, ihale eki projede yer verildiği üzere TBM yöntemi kullanarak açılmış olması durumunda idareye maliyeti 337.1 milyon TL. Proje değişikliğinden sonra 7 ilave şaft maliyeti eklenmiş ve rakam 503.2 milyon TL’ye yükselmiş. Tünel imalatları bittiğinde bu rakam çok daha fazla artacak.

CİDDİ MALİYET ARTIŞI

Netice itibarıyla iki yapım yöntemi arasında 2021 yılı sonu itibarıyla 166 milyon Türk Lirası fark oluşmuş. Projenin bitiş taahhüdü 31 Aralık 2022 olarak gözüküyor sözleşmede.

Ancak NATM yöntemi ile daha hızlı bitirileceği öngörülmesine rağmen 2021 yılı sonunda tünelin daha yüzde 70’lik kısmının bittiği tespit edilmiş.

Sayıştay denetçisi bu değişikliğin uygun olmadığını tespit etmiş. Ciddi bir maliyet artışını raporunda yazmış.

Bakanlık verdiği cevapta aslında değişikliklerle zarara değil tasarrufa neden olduklarını örneklerle açıklamış.

Cevapta yer alan bir kısımda projede Darıca Sahil İstasyon bölgesinde hemzemin istasyon yapılacağı planlanmış. Bakanlık bunun hatalı bir tasarım olduğunu, kent halkının sahil ile bağlantısını koparacağını, 2235 metrekarelik zeytinliğin yok olacağını çok kotlu binaların 8 metre altından geçecek bir tünelin zayıf zeminde ciddi risk yaratacağı tespit edilmiş. Bu nedenle istasyonun aç-kapa yöntemi ile yeraltında kalacak şekilde tasarlandığını belirtmiş. Sonuç kısmında ise kapalı alan projelerinde düşüş yapılarak 1.1 milyar TL tasarruf edildiği anlatılmış. Zemin güçlendirme maliyetlerinden 370 milyon TL tasarruf edildiği belirtilmiş. 

Kamulaştırma alanının düşürülerek 350 milyon TL toplamda ise 1.86 milyar TL tasarruf edildiğini belirterek maliyet artışı bulgusunun iptal edilmesini talep etmiş.

Peki, ortaya o zaman şu soru çıkmıyor mu... Kocaeli Belediyesi AYGM’nin yaptığı proje değişikliğine sebep olan hataları görmedi mi? Ya da projeyi çizen firma, müşavir firma kim?

Proje AYGM’ye geçmemiş olsaydı devlet 1.86 milyar TL zarara uğramayacak mıydı?